Աղետներ

Աղետների տեսակները

Աղետ , պատահար է, որն առաջանում է բնական կամ տեխնածին արտակարգիրավիճակների արդյունքում, իր հետ բերելով մարդկանց մահ կամ այս կամայն օբյեկտի պատմության մեջ անուղղելի հետևանքներ:

Ըստ օբյեկտների բարդության աստիճանի Տիեզերական մարմինների աղետներ (գալակտիկաներ, աստղերի պայթյուն, մոլորակներ) Երկրոլորտի աղետներ (Գլոբալ աղետներ)Աղետներ կենսոլորտում (առանձին տեսակիօրգանիզմների կտրուկ մահ, Կատաստրոֆիզմ երկրակեղևում (հրաբուխների ժայթքում, երկրաշարժեր) ջրոլորտում (ցունամի, ջրհեղեղ, լճագիտական աղետ ) մթնոլորտում (օզոնային անցք) մագնիտոսֆերայում Սոցիալական աղետներ (հեղափոխություն, պատերազմ, ահաբեկչական գործողություն) Տեխնածին աղետներ Տրանսպորտային աղետներ Աղետներ խողովակաշարերում (Հոսք նախքան փլուզումը, կոնցեպցիա) Աղետներ մարդկանց կյանքում Սարքերի աղետներ (ավտոմեքենա, համակարգիչ, տիեզերական ապարատներ և այլն.) Բնական աղետների պատճառներ Բախում տիեզերական մարմնի հետ Արևի ակտիվության բարձրացում Հրաբխային ակտիվություն Երկրակեղևի սալերի շարժ Շրջակա միջավայրի աղտոտում (Էկոլոգիական աղետ) Տեխնածին աղետների պատճառները Վթար Բոլոր տեխնածին աղետների հիմնական պատճառը հանդիսանում է մարդկային գործոնը Մարդու վատ ուսուցանում. Մարդու անուշադիր վերաբերմունք աշխատանքի նկատմամբ Աշխատանքային կարգապահության ցածր մակարդակ կամ դրա բացակայություն Աղետների հետևանքների վերացում Փրկարարական աշխատանքներ Ենթակառուցվածքների վերականգնում Ավերված օբյեկտների վերականգնում

Աշխարհագրության դերը

Աշխարհագրության գլխավոր խնդիրներն են

ա) առավելագույն խորությամբ ուսումնասիրել և ճանաչել մադու շրջակա միջավայրի

ինքնազարգացման և ինքնակառավարման սահմանները, որպեսզի մարդու տնտեսական

գործունեությունը կազմակերպվի այնպես, որ երբեք չխախտվեն այդ սահմանները և շրջակա

միջավայրը պահպանվի այնպիսի վիճակում, որը հնարավորություն կընձեռի մարդկությանը

մշտապես ապահովել անհրաժեշտ բնական ռեսուրսներով,

բ) խորը ուսումնասիրել բնակչության և տնտեսության տեղաբաշխումը և ապա` գնահատել,

այսինքն` որոշել, թե այդ տեղաբաշխումն ինչքանո՞վ է ճիշտ և ինչքանո՞վ է նպաստում երկրի

հասարակական զարգացմանը: Այդ գնահատման համար օգտագործվող չափորոշիչը

տնտեսության տեղաբաշխման արդյունավետությունն է, որն արտահայտում է, թե որքա՞ն

նյութեր, էներգիա, աշխատաժամանակ և դրամ է ծախսվել և դրա դիմաց ի՞նչ արդյունք է

ստացվել,

գ) կանխատեսել բնության վրա մարդու գործունեության ազդեցության բոլոր հնարավոր

հետևանքները: Այս խնդիրն առավել կարևորվեց այն պատճառով, որ բնության վրա անխոհեմ

ազդեցության հետևանքով Երկրագնդի տարբեր մասերում առաջացան բազմաթիվ

բացասական երևույթներ: Դրանցից են, օրինակ` Սևանա և Արալյան լճերի ջրի մակարդակների

իջեցումն ու դրա հետևանքով առաջացած էկոլոգիական ծանր իրավիճակը կամ էլ` Աֆրիկայի

անապատային տարածքի ընդարձակումը սավաննաների տարածքի հաշվին:

Աշխարհագրությունը կապված է պատմության հետ: Իմանալավ պատմական այս կամ այն վայրի մասին կարող ենք իմանալ դրա աշխարհագրակա դիրքի և մի շարք առանձնահատկությունների մասին:

Աշխարհագրությունը փորձում է գտնել այն հարցի պատասխանը,

թե որտեղ  կազմակերպել տնտեսական գործունեությունը այս կամ այն վայրում , որ դրա շնորհիվ ստացվի մեծ օգուտ :

 Բնական Զոնաները 

Աշխարհագրական գոտիների սահմաններում առանձնացնում են բնական զոնաները:

Կլիմայական պայմանների  բազմազանության պատճառով, բուսական և կենդանական աշխարհը, հողային ծածկույթը ստանում են զոնայական բաշխում:

Տունդրայի զոնա

Տարածվում է միայն հյուսիսային կիսագնդում և ընդգրկում է Հյուսիսային Ամերիկայի և Եվրասիայի հյուսիային շրջանները և նրան հարող կղզիները: Կլիման մերձարկտիկական է, ամռանը թափանցում են բարեխառն, իսկ ձմռանը՝ արկտիկական օդային զանգվածները: Ամառը կարճ է ու զով, ձմեռը՝ երկարատև ու ցուրտ, սառնամանիքային, սակավաձյուն:

Տունդրայի բնորոշ առանձնահատկությունը հողի բազմամյա սառածությունն է, որն ամռանը մակերեսից բարակ շերտով հալվում է: Այն կոչվում է գործունյա  շերտ: Հողի սառածության և փոքր գոլորշացման պատճառով, ձևավորվում են ճահճային, տորֆաճահճային, տունդրագլեյան հողեր:

Բուսականությունը աղքատ է, տարածվում են մամուռները, քարաքոսները, իսկ  անտառատունդրայում որտեղ գործունյա շերտի հզորությունը հասնում է 1-1.5 մետրի աչում են գաճաճ(կարճահասակ) ծառեր:

Կենդանական աշխարհը հարմարվել է դաժան պայամաններին, տարածված են բևեռային տեսակները : Ամռանը ծովափնյա ժայռոտ կղզիներում առաջանում են թռչնաշուկաներ, քանի որ կերն առատ է, իսկ կլիման՝ զով:

Տունդրայի զոննայում մարդու հիմնական զբաղմունքը ձկնորսությունն է ու եղջերվապահությունը:

Հայ փիլիսոփաներ

 

Մխիթար Հերացի (մոտ 1120, Հեր(Խոյ) - 1200), մ.թ. 12-րդ դարում ապրած հայ մեծանուն գիտնական, բժիշկ, բնագետ և փիլիսոփա, հայկական դասական բժշկության հիմնադիրը, արժեքավոր Ջերմանց Մխիթարություն աշխատության հեղինակը։ 1989 թ Երևանի պետական բժշկական ինստիտուտը (հետագայում՝ Երևանի Պետական Բժշկական Համալսարան) անվանվել է նրա անունով։ ԵՊԲՀ ամենաառաջավոր ուսանողները պարգևատրվում են Հերացու անվան անվանական կրթաթոշակով։

Մասնագիտական կրթությունը ստացել է Կիլիկյան Հայաստանում։ Գիտա-բժշկական գործունեությունը ծավալել է Սիսմայրաքաղաքում ու կաթողիկոսանիստ Հռոմկլա ամրոցում՝ Ներսես Շնորհալու և Գրիգոր Դ Տղայի հովանավորությամբ։ Տիրապետել է հունարենին, արաբերենին, պարսկերենին։ 12-րդ դարի 60-ականներին արդեն ուներ մեծ բժշկապետի համբավ։

Մխիթար Հերացին գրի է առել բժշկական գրքեր, որոնցից բացի մասունքներից, ուրիշ ոչ մի բան մեզ չի հասել։ Նրա գիրքը կոչւում է՝ «Ջերմանց մխիթարութիւն» և գրվել է 1184 թվականին, ժամանակի Գրիգոր կաթողիկոսի առաջարկությամբ։ «Անուանեցաք «Ջերմաց մխիթարութիւն», զի սա մխիթարէ զբժիշկն ուսմամբ, իսկ զհիւանդն՝ առողջութեամբ» Նա գրել է նաև ակնաբուժական գիրք, որտեղ նկարագրել է աչքի հիվանդություններրի տեսակները և դրանց բուժման դեղերը։ Ներսես Շնորհալի կաթողիկոսը (1098-1173 թ) նրան անվանել է բժշկապետ և աստղագետ։ Հերացու մասին շատ քիչ կենսագրական տեղեկութիւններ ունենք։ Այդ տեղեկությունների սկզբնաղբյուրն է համարվում իր գրքի ներածականի բովանդակությունը, որից պարզւում է, որ նա ծնվել է 12րդ դարի առաջին կեսի ժամանակահատվածում (մոտ. 1120թ), Պարսկաստանի Խոյ քաղաքում. պատմական Հայաստանի Խոռխոռունյաց իշխանների պատկանող շրջան, որը Զարևանդ գավառի հարևանութեամբ կազմել է մեկ միասնական վարչական միավոր՝ Ուրմիա լճի հյուսիս-արևմտեան կողմում։ Փոքր հասակից սիրել է բժշկությունն ու իմաստության արվեստը։ Հերացու մասնագիտական գրքերից ո՛չ մեկը մեզ չի հասել, դրանցից մնացել են հատվածներ, որոնք պահվում են Մատենադարանում։ Հերացու գրքերից մեկի բովանդակությունն, ինչպես ինքն է մատնանշում, պարփակում է միայն ջերման երեք տեսակների ախտաճանաչման և բուժման մեջ, և այն չէր ծավալուել ամբողջ բժշկական գիտությունների բնագավառում։ Նա լավապես տիրապետել է արաբերենին, պարսկերենին և հունարենին։

ԵԶՆԻԿ ԿՈՂԲԱՑԻ(մոտ 380, գ.Կողբ–450), հայ փիլիսոփա, թարգմանիչ, հասարակական–եկեղացական գործիչ։ Մեսրոպ Մաշտոցի աշակերտներից։ Մասնակցել է Աստվածաշնչի և այլ երկերի թարգմանությանը։ Եզնիկի մասին հիշատակում ենԿորյունը,Եղիշեն,Մովսես Խորենացին։

Հիմնականում հետաքրքրվել է գոյաբանական հարցերով, մշակել մոնիստական փիլիսոփայական, աստվածաբանական ուսմունք։ Ըստ նրա, միակ և իրական սուբստանցը աստվածն է՝ մշտնջենական, ոչնով չպայմանավորված, բայց ամեն ինչի պատճառը հանդիսացող էակը։ Այս դիրքերից նա սուր պայքար է մղել քրիստոնեական գաղափարախոսությունը հակադրող փիլիսոփայական և կրոնա–աղանդավորական ուսմունքների դեմ, հերքել է հեթանոսական աշխարհայացքը, անտիկ փիլիսոփաների ուսմունքները և հատկապես պարսից զրվանականությունը։ Աղանդների հերքման և քրիստոնեության փիլիսոփայական հիմնավորման առնչությամբ Եզնիկ Կողբացին արտահայտվում է նաև անտիկ փիլիսոփայական ուսմունքների՝ հունական պոլիթեիզմի, ստորկյան պանթեիզմի, էպիկուրյան աթեիզմի դեմ, քննադատում զգայական աշխարհի առաջացման մասին Պլատոնի ուսմունքը։ Ռացիոնալիզմի դիրքերից նա ժխտում է սնահավատությունը, ճակատագրապաշտությունը, աստղագուշակությունը, հեթանոսությունից հավատալիքները։ Ըստ նրա աշխարհը ճանաչվում է զգայության ու բանականության միջոցով։ Զգայությամբ մարդն ընկալում է նյութական աշխարհը, բանականությամբ սահմանում է այն և որոշում իր գորշողությունները, վարվելակերպը։ Հետևաբար, բանականությունը, զգայության համեմատությամբ ճանաչողության բարձր ձև է։

Եզնիկ Կողբացին պաշտպանել է չորս տարրի ուսմունքը. ըստ նրա, բնությունը կազմված է աստծու ստեղծած չորս տարրերից՝ կրակից, օդից, ջրից և հողից։ Գիտության պատմության համար կարևոր նշանակություն ունեն Եզնիկ Կողբացու արտահայտած մտքերը բնագիտության (ֆիզիկայի, բժշկության և կենսաբանության)մասին: